De winnaars van dit jaar in de acht categorieën van Dutch Design Awards laten zien hoe het designveld het hoofd biedt aan maatschappelijke uitdagingen. Maar ook het hart praat dit jaar stevig mee: projecten spreken de emotie aan en zetten niet alleen aan tot bewustwording, maar ook tot verandering. Ontwerpers en opdrachtgevers sturen zichtbaar op maatschappelijke impact en ontwerpen gelaagde ervaringen om dat te bereiken. Ze nemen de verantwoordelijkheid door kleine, radicale interventies te ontwerpen die de status quo uitdagen, of door kritisch op systemen zelf te reflecteren. Daar passen niet zozeer grote woorden als wel concrete daden bij. In het bijzonder de jonge garde geeft dit jaar een opvallend helder perspectief op een keur aan urgente sociaal-maatschappelijke thema’s. 

De focus verschuift van symptoombestrijding naar systeemverandering. Dat vraagt veel moed en ambitie van ontwerpers én van de sectoren en bedrijven waar ze mee werken. De ontwikkeling naar een wereld die duurzamer en inclusiever is past in de context van een verhoogd bewustzijn bij zowel ontwerpers als bedrijven. Dat uit zich idealiter in goed design en design thinking wordt in steeds meer branches strategisch ingezet. Helaas is hoogwaardige designkwaliteit daarvan nog geen vanzelfsprekende uitkomst, maar het levert relevante producten op en voegt waarde toe.

Community

Ontwerpers zijn dit jaar onverminderd kritisch op hoe we als mensen met elkaar en de wereld waar we in leven omgaan. Inclusiviteit staat luid en duidelijk op de agenda. Over de hele linie zijn vrouwelijke ontwerpers aanzienlijk zichtbaarder. Op veel vlakken is helaas nog lang niet duidelijk hoe gestalte te geven aan meerstemmigheid in bredere zin. Onder de inzenders zien we veel community driven projecten, een meer holistische benadering van duurzaamheid en in het algemeen meer aandacht voor processen. De focus ligt op het teweegbrengen van verandering. Er is nog veel durf en doortastendheid nodig om vaker en sneller tot concrete resultaten te komen.   

Gelaagdheid

Design draait anno 2022 om ‘waarom’, in sommige gevallen om ‘hoe’, maar nauwelijks nog om ‘wat’. Interdisciplinair (samen)werken is haast een vanzelfsprekendheid geworden, een gelaagdheid die we ook inhoudelijk terugzien. Ontwerpers bundelen krachten. In zichzelf, met elkaar, maar ook op het niveau van mens, machine en natuur. Daarbij stellen ze zich ontvankelijk op en valt de hoeveelheid projecten met een sterk educatieve component op. Het lerend proces voorop stellen werkt heel ontwapenend: we hebben allemaal nog veel te leren en te ontwikkelen. De kracht van goed design is dat het ons kan helpen ons gedrag te veranderen. Het is bemoedigend om te zien dat ontwerpers er dit jaar in slagen een betere balans te vinden tussen de zwaarte van een onderwerp en de lichtvoetigheid – en daarmee toegankelijkheid – van een ontwerpaanpak of benadering. 

Sinds vorig jaar hebben ontwerpers te dealen met zowel kwalitatieve als kwantitatieve schaarste: het vinden van geschikte mensen, grondstoffen en bepaalde expertises was en is uitdagend. Ontwerpers puzzelen mee om tot oplossingen te komen en ontpoppen zich al doende steeds vaker tot materiaalontwikkelaars. Vermorsing kan niemand zich meer permitteren, waardoor steeds meer ontwerp voortkomt uit de kenmerken en kaders die een materiaal bieden. Een resultaat van praktische noodzaak én morele urgentie.

Digital design

Het virtuele en het fysieke zijn inmiddels onlosmakelijk met elkaar verbonden. Eerst werd het digitale fysiek gemaakt omdat het kon, nu vervaagt die grens en wordt steeds vaker een mengvorm ingezet om verdieping aan te brengen. Ontwerpers zoeken naar een tussenvorm voor het digitale en analoge en spelen met de definitie van wat echt en onecht, waardevol en waardeloos is. 

Ook wordt er uiterst kritisch gekeken naar wat er beloofd wordt en wat (bedoelde of onbedoelde) bijeffecten van digitale technologie zijn. Ontwerpers nemen meer regie over data en hoe die gebruikt worden. Algoritmes maken de wereld niet per se mooier; goed digitaal design is hard nodig om de menselijke maat te houden – of terug te brengen. Hoe krijgt een gebruiker weer zeggenschap over zijn eigen verhaal, data en technologie? Tech wordt bovendien gebruikt om op diezelfde technologie kritiek te geven. Wordt volgend jaar de no data collection beweging ook zichtbaar onder de inzenders?

Ontwerprol

Bescheidenheid is over de hele linie een verfrissende trend. De solistische ontwerper heeft vrijwel overal plaatsgemaakt voor samenwerking, al dan niet in ontwerperscollectieven. Het is geen gemakkelijke tijd om ontwerper te zijn; er is veel om rekening mee te houden. Dat staat het nemen van verantwoordelijkheid voor design als discipline niet in de weg en maakt allicht de noodzaak voor samenwerking groter. We zien veel bottom-up design en circulair ontwerpen wordt onontkoombaar de nieuwe nullijn. Dit jaar draait het onder de inzenders sterk om de activatie van de eigen (ontwerp)rol, waarbij ontwerpers overwegend hoopvol lijken te kijken naar de toekomst. Verantwoorde productie is één ding, toch zien we onder de inzendingen ook veel ontwerpers die al een paar stappen eerder interveniëren. 

Een perspectief dat steeds meer postvat, is de gelijkwaardigheid van de mens aan niet-menselijke levensvormen die we gewoonlijk als inferieur beschouwen. Ontwerpers dwingen ons zo om anders na te denken over de relatie tussen levend en niet-levend, mens en wereld. Design wordt enerzijds weer toegankelijker en anderzijds rekken ontwerpers de grenzen op van wat we als normaal zijn gaan beschouwen. Met de acht winnaars van dit jaar kent Dutch Design Awards 2022 een rijke, uitgesproken oogst die deze ontwikkelingen in de breedte representeren.