Voor deze vorm van ontwerpen wordt namelijk pas sinds 2014 een prijs uitgeloofd, en de categorie zelf is dan ook duidelijk nog altijd volop in ontwikkeling. Misschien wel juist omdat onderzoek en nieuwsgierigheid sowieso aan goed ontwerp ten grondslag liggen. Groot of klein, materieel of immaterieel, theoretisch of praktisch, ambachtelijk of hoogtechnologisch; het gaat erom dat je weet waar je mee bezig bent, wat je uitgangspunt is en je doel, je materiaal, je opdracht, je visie, de vraag of het probleem dat je aanpakt. Het gaat om analyseren, experimenteren, divergeren en convergeren, deconstrueren en weer opbouwen – en daarbij liefst ook nog de verkeerde aannames en afslagen nemen, inzien dat maakbaarheid ook z’n grenzen kent en de nodige fouten maken, want daar leer je van. Dat hoort allemaal bij ontwerpen.

Toch ben ik van mening dat design research verder gaat dan dit alles. Binnen design research is onderzoek geen tool of methode meer, maar de kern van het ontwerp. Het gaat om de vragen die anders gesteld worden, de kritische perspectieven die een andere invalshoek kiezen, de heersende systemen die niet voor lief worden genomen maar binnenste buiten gekeerd, de urgente maar problematische visieveranderingen die o zo nodig verkend dienen te worden om regerende paradigma’s ooit te kunnen laten kantelen.

Klinkt groot allemaal, maar het kan ook heel klein zijn, zoals Matilde Boelhouwer met haar overtuigend winnende Food for Buzz bewijst. Een bescheiden collectie, kleurige nepbloemen met een uiterst slim suikerwatersysteem erin verwerkt. Het project is gebaseerd op minutieus wetenschappelijk onderzoek naar de voedingspatronen van de vijf grote bestuivers die ook in de stad moeten zien te overleven om de biodiversiteit die zo onder druk staat komende decennia nog enigszins te helpen behouden. Het onderzoek is gedaan en het werkt, dus hopelijk vindt zij door het winnen van deze prijs nu ook de back up om het uit te rollen.

Het klinkt ook uiterst langdurig, welhaast Sisyphusiaans om een heel systeem van denken en doen te keren. Maar zoals Reframing Studio bewijst met Redesigning Psychiatry hoeft ook dat geen belemmering te zijn. Gewoon beginnen, doen, en een traject uitstippelen dat desnoods 15 jaar of langer mag duren. Zo ambitieus durven zijn om -zoals in hun geval- een heel werkveld als de psychiatrie op de schop te durven nemen door iedereen die erbij betrokken is langzaam maar zeker te laten beseffen dat onze geestelijke gezondheid niet op zichzelf staat, laat staan een individueel probleem is. Ieder onderzoek begint met de eerste stappen, de eerste vragen, de eerste verandering van perspectief.

En het klinkt zwaar en intellectueel maar kan ook heel intuïtief zijn zoals Xandra van der Eijk bewijst. In haar onderzoek Retreat brengt zij het onmiskenbare terugtrekken van een Zwitserse gletsjer in beeld door er op een onherbergzame rots naast te zitten en de sporen van verval op te tekenen, te scannen in 3D en uit te printen. Toch gaat het haar niet zozeer om die producten – kunstwerken bijna. Het gaat haar vooral om het rouwen, het doorleven van wat er gebeurt. Retreat maakt voelbaar hoe grootschalige klimaatverandering niet alleen hard en kil wetenschappelijk moet worden opgetekend, maar ook emotioneel en cultureel verwerkt om ons ertoe te leren verhouden.

Alle drie de genomineerden voldoen daarmee ten volle aan wat design research kan zijn. Net als een groot aantal van de andere 36 projecten op de longlist. We leven in een tijd van hyperverandering die schreeuwt om nieuwe inzichten. En daar is heel wat ontwerpend onderzoek bij nodig. Als ik kijk naar de mentaliteit in afstudeerprojecten van graduates aan recente afdelingen als het Critical Inquiry Lab van Design Academy Eindhoven, de Master of Visual Culture van Avans/St. Joost of non-lineair narratives en artistic research aan de KABK – om er maar een paar te noemen – hoef ik voorlopig dan ook niet te vrezen voor uitdroging. De categorie Design Research belooft ook komende jaren overspoeld te worden met prikkelende, diepgravende en baanbrekende ontwerpprojecten waarin onderzoek de kern vormt en die ons de weg helpen vinden naar de broodnodige verandering die op zoveel terreinen bittere noodzaak is.

Angelique Spaninks, DDA-jurylid en commissievoorzitter in de categorie ‘Design Research’.