Verbeeldingskracht en nieuwsgierigheid, alle kunst(en) en vormen van kennis, komen samen in wat we tegenwoordig ambitieus en daadkrachtig artistic research noemen. In de designwereld zou je het ontwerpend onderzoeken, of omgekeerd, onderzoekend ontwerpen kunnen noemen, waarbij de nadruk ligt op het werkwoord onderzoeken. De laatste jaren is deze vorm van ontwerp wereldwijd en ook zeker in Nederland aan een stevige opmars bezig, en dus zien we dat ook terug bij de dit jaar jubilerende Dutch Design Awards. Want hoewel deze categorie pas sinds 2014 aan het rijtje awards is toegevoegd, tekent zich een steeds groter potentieel aan projecten af dat deze categorie voedt. Sterker nog, er komen ook in andere categorieën steeds meer projecten boven die niet zouden misstaan op de long-, short- of zelfs nominatielijst van Design Research omdat ook zij grotendeels stoelen op scherpzinnig, eigenzinnig, diepzinnig onderzoek. Het maakt er de keuze binnen de verschillende commissies niet altijd makkelijker op, maar het aanbod aan betekenisvol ontwerp met ‘evidente potentie voor de toekomst’, zoals een van de aanvullende criteria luidt waaraan prijzenswaardige design research moet voldoen, wordt er alleen maar groter van. En dat is winst.

De basis voor de gestage maar onomkeerbare opmars van design research als volwaardige discipline begint al op de kunstacademies, waar inquiry labs en research departments uit de grond schieten. Bachelors en masters worden niet alleen research methoden bijgebracht; stevig onderzoek doen en manieren ontwikkelen om dat wat geleerd wordt ook overtuigend te presenteren wordt als basishouding onderwezen, omarmd en verdiept, en steeds vaker tot vertrek- maar ook eindpunt bij het afstuderen. 

De in 2020 verschenen bundel In/Search Re/Search, samengesteld door Gabrielle Kennedy en uitgebracht door Valiz in samenwerking met de Gerrit Rietveld Academie en het Sandberg Instituut, schetst bijvoorbeeld een inspirerend overzicht van wat er binnen kunstonderwijs zoal onder de noemer artistiek/design onderzoek kan vallen. Aan de hand van twaalf sprekende thema’s als The Climate Crisis, The Fragile Human, The Question of Race, Naked Capitalism en The Morality of A Cyborg wordt door makers en denkers gepoogd ‘de ketenen van onderzoek’ te doorbreken. Met als doel meer erkenning te krijgen voor en context te geven aan de radicale potentie die artistiek en dus ook ontwerpend onderzoek kan bieden voor de kunsten, maar vooral ook daarbuiten. 

In haar inleiding geeft Kennedy helder weer hoe artistiek/design onderzoek het perspectief en begrip kan veranderen en nieuwe mogelijkheden kan openen in de jacht op het ontdekken van wat we nog niet kennen of begrijpen – juist door het deels anders te doen dan in andere sectoren als wetenschap, bedrijfsleven en journalistiek gebruikelijk: ‘Research does not necessarily have to be a high-end, or specialist pursuit. Nor is it only for trained experts in the field of education, science or research & development. […] Research in art and design entails exposing yourself, embracing change, and asking uncomfortable questions. Yet similar to more academic research it should be rigorous and tight.’ 

Zoals dit boek toont hoe design research zich in het kunstonderwijs heeft geworteld en tot bloei komt, valt uit het archief van de Dutch Design Awards op te maken hoe design research zich in het professionele veld steeds wijder heeft vertakt en dieper heeft verankerd. In de vakjury ervaren we dat nadrukkelijk, de discussies en afwegingen die we dienen te maken worden er met het jaar rijker en interessanter op.

De hierboven geciteerde omschrijving van wat ontwerpend onderzoek kan zijn is dan ook op zowat alle genomineerde en winnende projecten van de laatste jaren van toepassing, hoe uiteenlopend ze ook zijn. Ieder jaar dienen zich meer projecten aan en ieder jaar worden ze diverser, in aanpak en bereik, in insteek en samenwerkingsverbanden, en in hoe ze zich vertalen naar de buitenwereld – van boek en spel tot expositie of collectie met grootse impact of verfijnde uitwerking, soms lokaal dan weer (inter)nationaal sterk weerklank vindend, soms direct hulp bieden aan mensen of leidend tot serieuze kamervragen. Het is meestal niet eenvoudig al die verschillen te wegen aan de hand van de gegeven criteria maar toch komen we er in dialoog steeds weer uit om drie projecten als voorbeeldstellend te nomineren. 

Terugkijkend naar alle nominaties en winnaars sinds 2014 zie je dat Design Research op werkelijk alle terreinen waar ontwerp van betekenis kan zijn ook van betekenis is. Van Next Nature met hun In Vitro Meat Cookbook, dat vrijwel tegelijk verscheen met het proeven van de eerste uit stamcellen gekweekte hamburger en het bewustzijn rond kweekvlees toegankelijk op de kaart zette, tot aan de drie uiterst gevarieerde nominaties van dit jaar: de Waterschool M4H+ van Studio Makkink & Bey, de Kleinkijkacademie van Sjaak Langenberg en Rosé de Beer en de Human Material Loop van Zsofia Kollar. Dat maar een van hen de prijs wint hoort bij de wedstrijd. Dat alle drie van grote invloed zijn op hoe we respectievelijk beseffen hoe groot onze watervoetafdruk eigenlijk is om deze te kunnen verkleinen, hoe eenvoudig de middelen kunnen zijn waarmee meer plezier en beter contact in de institutionele zorg voor meervoudig gehandicapten kan worden bereikt, en hoe we de miljoenen kilo’s menselijk haar die we alleen al in Europa nu als afval zien kan worden omgezet in duurzaam textiel, is van groter belang voor nu én de toekomst.Dat ook in Den Haag is doorgedrongen dat ontwerpers en creatieve denkers met projecten als dit een bijdrage kunnen leveren aan de vele en ingrijpende veranderingen die zo dringend nodig zijn om complexe en in elkaar grijpende problemen van de 21ste eeuw het hoofd te bieden is een goed teken. Hoe dat zich vertaalt in de praktijk moet zich als het goed is deze jaren onder onze ogen aftekenen. Dat het mogelijk sneller gaat als de kunstacademies waar het allemaal begint een universitaire status krijgen inclusief artistieke doctoraten – zoals door velen vurig bepleit – is een optie. Zolang met die ‘hogere’ status de eigenzinnigheid van artistieke research zich maar niet te zeer voegt naar de regels van de research in het domein van de wetenschap maar deze kritisch blijft oprekken met persoonlijk engagement, de drang te veranderen en veel, heel veel oncomfortabele vragen.